Lochy

Lafiel la Fay

[Łacina] Alfabet i pismo

Alfabet łaciński (zwany także rzymskim) pojawił się w VII w. p.n.e. w wyniku przystosowania alfabetu etruskiego do języka łacińskiego. Etruskowie zapożyczyli swój alfabet od greckich osadników w Italii, zaś alfabet grecki wywodzi się z alfabetu północnosemickiego, używanego w Syrii i Palestynie w 12 w. p.n.e. Dawniej powszechnie sądzono, że litery łacińskie pochodzą wprost z greki, wskazując na podobieństwo między alfabetem łacińskim a odmianą greki używaną w Cumae (południowa Italia). W rzeczywistości jest to mało prawdopodobne: nazwy liter najwyraźniej pochodzą z języka etruskiego, a nie greckiego ("a", "be", itd. a nie "alfa", "beta" itd.), a ponadto powszechny zapis "f" jako "fh" jest obcy etruskiemu systemowi pisma.

Początkowo alfabet łaciński składał się z 21 liter:

A B C D E F Z H I K L M N O P Q R S T V X

Około 250 r. p.n.e. zrezygnowano z litery Z, ponieważ we współczesnej łacinie nie było dźwięku, który wymagałby tego znaku. Na jej miejsce wprowadzono nową literę G (utworzoną poprzez dodanie kreski do C). Po wcieleniu do orbis Romanum obszarów zamieszkanych przez ludność posługującą się greką, w łacinie pojawiło się wiele zapożyczeń z tego języka. Za czasów Cycerona i Cezara wprowadzono przejęte ze współczesnej greki litery Y i Z, umieszczając je na końcu alfabetu. Początkowo służyły jedynie do zapisu słów greckich (jak sugeruje nazwa Y - i graeca -> igrek). W ten sposób na początku naszej ery pismo łacińskie znało 23 litery:

A B C D E F G H I K L M N O P Q R S T V X Y Z

W średniowieczu dodano trzy nowe litery. Zmieniła się wymowa I i V przed samogłoskami (z samogłoskowej na spółgłoskową), co znalazło odbicie w piśmie. Od dłuższego czasu praktykowano pisanie I i V z drobnymi zmianami jako J i U, chociaż używano ich zarówno do oddania dźwięku samogłoskowego, jak i spółgłoskowego. W końcu wprowadzono kowencję zapisu U i I dla samogłosek, zaś V i J dla spółgłosek. Wprowadzono także literę W jako reprezentację anglosaksońskiej półsamogłoski [w] i rozróżnienia jej od [v]. Pod koniec 15 w. n.e. alfabet ostatecznie ustabilizował się jako zbiór 26 liter:

A B C D E F G H I J K L M N O P Q R S T U V W X Y Z

W średniowieczu, na skutek chrystianizacji północnej i środkowej Europy przez kościół rzymskokatolicki, alfabet łaciński rozpowszechnił się i został przystosowany do wielu języków germańskich, słowiańskich i ugro-fińskich (przez całe średniowiecze łacina była jedynym językiem w Europie posiadającym pismo). Ze względu na różnorodność dźwięków, wprowadzano zmiany do alfabetu łacińskiego. Najczęściej odbywało się to przez dodanie znaku diakrystycznego (takiego jak kreska, umlaut, cedilla, tylda) do istniejących znaków.

Pismo.

W starożytności wyróżniano dwa główne typy pisma łacińskiego: kapitałę (pismo majuskulne) i kursywę, funkcjonowały także rozmaite typy mieszane, nie istniały natomiast małe litery. Rozróżniano trzy odmiany kapitały:

- kapitała kwadratowa/kamienna - odmiana o eleganckim kształcie liter; litery były wpisane w kwadrat, miały tą samą wysokość; używana głównie do rycia w kamieniu
- kapitała elegancka - odmiana podobna do kamiennej, ale o bardziej zaokrąglonych kształtach liter; używana do pisania manuskryptów
- kapitała chłopska - odmiana mniej staranna od kamiennej i nie tak zaokrąglona, jak elegancka, z zanikającymi liniami poziomymi (np. kreska w A), jednak łatwiejsza do szybkiego notowania

W III w. n.e. z mieszanej formy kapituły i kursywy wykształciła się uncjała (unciales litterae - litery o wysokości cala) - pismo z zaokrąglonymi kształtami i niektórymi literami małymi (minuskulnymi). W średniowieczu pojawiło się pismo o charakterze minuskulnym, zwane półuncjałą. Różne kształty małych liter powstały w wyniku modyfikacji starożytnych liter, np. usunięcia części litery (B->b, H->h, R->r) lub wydłużenie (D->d).

W życiu codziennym dominowała jednak [brzydkie słowo], która stale ewoluowała ze względu na potrzebę większej szybkości pisania. Na początku stosowano tzw. starszą kursywę (kursywę majuskulną) a od IV w. Istniało wiele odmian pisma kursywnego, odzwierciedlających charakter grup, które się nim posługiwały. [brzydkie słowo] wyróżniała się lekko pochylonymi literami (pisak trzymano ukośnie) o zaokrąglonych i wydłużonych liniach pionowych. Nazwa wywodzi się od currere (spieszyć się). Dzięki pochyleniu i połączeniu liter pisało się szybciej i wygodniej. Stopniowe zmiany w piśmie podyktowane były także rodzajem dostępnych narzędzi i materiałów. Rozpowszechnienie się pióra i papirusu, a później pergaminu i papieru, umożliwiło odejście od kanciastych linii na rzecz łuków.

Znaczna zmiana w charakterze pisma łacińskiego nastąpiła po upadku Cesarstwa Rzymskiego i rozproszeniu ośrodków intelektualnych w Europie. Z łacińskiej kursywy wyodrębniło się pięć podstawowych narodowych stylów pisma (każdy z nich dawał początek kilku innym):

- włoski
- merowindzki we Francji
- wizygocki w Hiszpanii
- germański
- wyspiarski (anglo-irlandzki)

Pod koniec VIII w. rozwinął się styl karolindzki (od Karolingów), który, po uznaniu za oficjalne pismo Królestwa Franków, na kolejne 200 lat stał się głównym stylem Zachodniej Europy. To właśnie głównie temu stylowi zawdzięczamy połączenie wielkich i małych liter. W kolejnych stuleciach dał on początek wielu nowym stylom. Od końca XII w. litery stawały się coraz bardziej ostrokątne pod wpływem techniki trzymania pióra, pozostawiającej pochyły ślad. Ten nowy styl, nazwany czarną literą lub gotykiem, stosowano głównie w północno-zachodniej Europie (włączając Anglię) aż do XVI w. (okazjonalnie można spotkać go również dzisiaj w Niemczech).

Chociaż we Włoszech również stosowano gotyk, większą popularność zyskał bardziej okrągły typ, zwany littera antiqua. W XV w. we Florencji do celów literackich wprowadzono okrągłe, gładkie pismo renesansowe, natomiast na codzienne potrzeby wykorzystywano równie piękną, choć nie tak czytelną kursywę. Te dwa style przekształciły się w dwie główne odmiany:

- weneckie pismo minuskulne (zwane później italikami) - tradycyjnie (choć niesłusznie) uznawane za naśladownictwo pisma odręcznego Petrarki
- czcionka rzymska - preferowana w północnych Włoszech (głównie Wenecji), gdzie była używana w drukarniach na przełomie XV/XVI w.; z Włoch rozprzestrzeniła się na Holandię, Anglię, Niemcy, Francję i Hiszpanię

Klasyczny krój rzymski (roman) został pjrzystosowany do wielkich liter. To pismo, razem z małymi literami rzymskimi i italikami rozprzestrzeniało się na całym świecie od XVI w. aż do dziś.

We wczesnym piśmiennictwie łacińskim nie występowała interpunkcja ani odstępy między wyrazami. Z biegiem czasu wyrazy zaczęto oddzielać kropkami, później wprowadzono spacje.

Serpensja Tenebris

Angel

Gdzieś te tekst widziałam. Chyba na Dziurawcu, ale nie dam głowy. Cieszę się, że go tu zamieściłaś, bo jest całkiem niezły. Dobrze, że Esy i Floresy wzbogaciły się o jeszcze jedną pozycję.

Lafiel la Fay

I jeszcze się wzbogacą ale dzisiaj nie miałam siły na wklejanie.Zajme się tym jutro.

;*

I też sie bardzo ciesze ,że nasza binlioteka sie rozrasta.

Bellatriks Lestrange

szkoda ze nie uczą łaciny w szołach;(

ebcia

w naszej uczą. Mamy do wyboru łacina lub francuski

Bellatriks Lestrange

buu ja tesh tak chce:(

Angel

Mnie poniekąd łaciny też uczyli, ale tylko na biologii (nie ma jak nazwy łacińskie zwierząt i roślin)

Lafiel la Fay

Antyczne miary.

Brzmią nieco dziwacznie, ale ciągle mają swój urok.

1 drachma = 4.4 g
1 mina (100 drachmae) = 436.6 g
1 talent (60 minae) = 26.2 kg

1 libra (funt rzymski) = 327.4 g

1 dactyl = 19.3 mm
1 grecka dłoń (4 dactyle) = 77.1 mm
1 grecka piędź (12 dactyli) = 231.2 mm
1 grecka stopa (16 dactyli) = 308.3 mm
1 grecki łokieć (24 dactyli) = 462.4 mm

1 stopa egipska = 350 mm
1 stopa pergameńska= 350 mm

1 digitus = 18.5 mm
1 uncia = 24.6 mm (rzymski cal)
1 palmus (3 unciae, 4 digiti) = 73.9 mm (rzymska piędź)
1 pes (12 unciae, 16 digiti) = 295.7 mm (stopa rzymska)

Podstawowe pojęcia gramatyczne

Części mowy:

nomen substantivum - rzeczownik
verbum - czasownik
nomen adiectivum - przymiotnik
adverbium - przysłówek
pronomen - zaimek
nomen numerale - liczebnik
coniunctio - spójnik
praepositio - przyimek
exclamatio - wykrzyknik

Przypadki - casus

W języku łacińskim wyróżniamy 7 przypadków:

Nominativus - mianownik (kto? co?)
Genitivus - dopełniacz (kogo? czego?)
Dativus - celownik (komu? czemu?)
Accusativus - biernik (kogo? co?)
Vocativus -wołacz
Ablautivus - narzędnik (kim? czym?)
Locativus - miejscownik (gdzie?)

Rodzaje - genera

Masculinum - rodzaj męski
Femininum - rodzaj żeński
Neutrum - rodzaj nijaki

Liczby - numeri

Numerus singularis - liczna pojedyncza
Numerus pluralis - liczba mnoga

Czasy - tempora

Tempus praesens - czas teraźniejszy
Tempus imperfectum - czas przeszły niedokonany
Tempus perfectum - czas przeszły dokonany
Tempus plusquamperfectum - czas zaprzeszły
Tempus futurum primum - czas przyszły prosty
Tempus futurum exactum - czas przyszły dokonany

Strony - genera

Genus activum - strona czynna
Genus passivum - strona bierna

Tryby - modi

Modus indicativus - tryb oznajmujący
Modus imperativus - tryb rozkazujący
Modus coniunctivus - tryb przypuszczający

Stopnie - gradus

Gradus positivus - stopień równy
Gradus comparativus - stopień wyższy
Gradus superlativus - stopień najwyższy

Nazwy miesięcy

- Styczeń - Ianuarius: nazwa pochodzi od boga początku, Janusa
- Luty - Februarius: nazwa pochodzi od rzymskiego religijnego obrzędu oczyszczenia
- Marzec - Martius: nazwa pochodzi od imienia boga Marsa, legendarnego ojca założyciela Rzymu Romulusa
- Kwiecień - Aprilis: nazwa została nadana na cześć boginii miłości, Wenus
- Maj - Maius: nazwa pochodzi od imienia bogini Mai, mitologicznej matki Merkurego
- Czerwiec - Iunius: nazwa została nadana na cześc Junony, żony Jowisza
- Lipiec - Julius: nazwa od imienia słynnego Gajusza Juliusza Cezara
- Sierpień - Augustus: nazwa pochodzi od imienia innego słynnego polityka rzymskiego, Oktawiana Augusta
- Wrzesień - September: nazwa pochodzi od rzymskiego septem czyli siedem
- Październik - October: nazwa pochodzi od rzymskiego octo czyli osiem
- Listopad - November: nazwa pochodzi od rzymskiego novem czyli dziewięć
- Grudzień - December: nazwa pochodzi od rzymskiego decem czyli dziesięć

Dni Tygodnia

- Niedziela - Dies Solis (słońce)
- Poniedziałek - Lunae (księżyć)
- Wtorek - Martis (mars)
- Środa - Mercurii (merkury)
- Czwartek - Jovis (jowisz)
- Piątek - iVeneris (wenus)
- Sobota - Saturnis (saturn)

Zagadki

Q.: Cur gallina per viam transire maluit?
R.: Ut in altera parte viae ambularet.

- "Dlaczego kurczak przeszedł przez ulicę?"
- "Żeby dostać się na drugą stronę".

Q.: Qui centurio galeam amplissimam gerebat?
R.: Is qui fuit capitis amplissimi.

- "Który centurion nosił największy hełm?"
- "Ten, który miał największą głowę".

Serpensja Tenebris