Lochy

Angel

Kurs dla początkujących

Wstęp

Kurs ten został początkowo stworzony do mojego prywatnego użytku w celu przećwiczenia materiału prezentowanego na niemieckiej stronie [link widoczny dla zalogowanych] Dodałem pewne teksty i nadałem całości strukturę lekcji. Od tego czasu jednak kurs znacznie się rozrósł.

Podczas gdy to piszę wychodzi już druga wersja niemiecka do ściągnięcia z sieci. O ile mi wiadomo, ten kurs stał się jednym ze standardowych dokumentów dla uczących się sindarinu z sieci (zanim przejdą do [link widoczny dla zalogowanych]). Przygotowuję zeszyt ćwiczeń a także napisałem podobny kurs quenji – obecnie w recenzjach. Wersja, którą macie przed sobą, jest wersją angielską.

Sądzę, że dla początkującego ucznia największy czar niesie bezpośredni kontakt z sindarskimi tekstami od samego początku nauki, gdyż w ten sposób poznajemy niejako intuicyjnie, w jaki sposób język jest używany. Czytając eseje Helge Fauskangera trudno wyobrazić sobie „żywy” język – są lepsze z punktu widzenia lingwistyki, ale ja nie przypuszczam, żeby większość moich czytelników chciała zostać lingwistami. Myślę, że po prostu chcecie poznać język. Jeżeli tak, ten kurs jest przeznaczony dla was. Jeśli interesuje was, jaki to skomplikowany materiał Helge Fauskanger zamieszcza w swoich artykułach, zajrzyjcie na [link widoczny dla zalogowanych]

Kurs składa się z dwóch części. Pierwsza dotyczy wiedzy podstawowej i celem jej jest nauczyć was wszystkiego tego, co w sindarinie jest mniej-więcej regularne. Dodatkowe sekcje dotyczą zapisu języka elfów w tengwarze i zawierają (niezbyt poważne) rozmówki. Sekcje te nie są niezbędne do zrozumienia pozostałej części kursu. Druga część skoncentrowana jest na wyjątkach i wszelakich domysłach dotyczących możliwych interpretacji tekstów oryginalnych.

Głównym problemem podczas nauki sindarinu jest ograniczona ilość materiałów źródłowych, w których Tolkien wypowiadał się na temat tego języka i prawidłowego posługiwania się nim. Co więcej, nie znamy wielu ważnych zagadnień gramatycznych, jak np. wielu zaimków. Wiele form i reguł pojawiających się w tym kursie to do pewnego stopnia domysły. Nie chcę ukrywać tego faktu przed czytelnikami, dlatego przyjmuję następujący schemat:

Wszelkie formy cytowane za Helge Fauskangerem podaję bez dalszych komentarzy. Formy zrekonstruowane przez siebie lub moich znajomych oznaczam pojedynczą gwiazdką * jeśli są to pojedyncze wyrazy. Dłuższe teksty oparte na domysłach zaznaczam wyszarzonym tłem. Jeśli jakaś forma jest szczególnie niepotwierdzona i niepewna, w wyszarzonych tekstach zamieszczam stosowne uwagi.

Nie należy zatem bezkrytycznie ufać tekstom na szarym tle i formom oznaczonym *. Nie są to formy „prawidłowe” w przeciwieństwie do „nieprawidłowych” podawanych w innych opracowaniach: często możliwa jest więcej niż jedna interpretacja. Próbowałem wybrać te najbardziej prawdopodobne, co wcale nie znaczy, że pozostałe są błędne – one są po prostu mniej prawdopodobne (według mnie).

W zasadzie nie podaję żadnych wyjaśnień co do sposobu odtwarzania rekonstruowanych form – mogłyby okazać się za długie (kilka stron do jednej formy) i nasz kurs rozrósłby się w nieskończoność.

I jeszcze ostatnia uwaga: ten kurs jest bardzo jednoznaczny – nie podaję w nim żadnych wzajemnie sprzecznych opinii. Nie sądźcie jednak, że wszystko w sindarinie jest takie pewne i bezsprzeczne! Spójność tego kursu wcale nie odzwierciedla jasności naszej wiedzy o sindarinie. Typową sytuacją jest kiedy regułę wysnuwamy w oparciu o mniej niż trzy istniejące w materiałach źródłowych przykłady – oczywiście każdy, kto zajmował się jakąkolwiek analizą danych wie, że w takich sytuacjach nie da się wyciągnąć wiążących wniosków. Jest bardzo prawdopodobne, że publikacja dalszych tekstów Tolkiena spowoduje zmiany form prezentowanych tutaj (tak już się przecież zdarzało w przeszłości).

Wszystkich zainteresowanych jak tworzono reguły gramatyki sindarinu w oparciu o dostępne informacje odsyłam do [link widoczny dla zalogowanych] - ale ostrzegam – zawarte tam informacje są bardzo techniczne.

Bardzo dziękuję Eirien, Míriel, Ithrenwen, Giliathiell, Penenûr, Lothenon, Calar, Maewen i wielu innym za pomocne komentarze, krytykę i za wsparcie.

Lekcja 1 :: Zaimki osobowe i forma dopełniacza

1.1. Tekst

1.2. Gramatyka

1.2.1. Forma dopełniacza

1.2.2. Zaimki osobowe

1.2.3. Przedimek określony i nieokreślony

1.3. Słowniczek

1.4. Tengwar

1.4.1. Uwagi ogólne

1.4.2. Dwanaście znaków podstawowych

Uwaga tłumacza: cudzysłów i znak '= ...' oznaczają bardziej dosłowne znaczenie zwrotów i wyrażeń, słowa w nawiasie (...) nie są potrzebne w oryginale i w sindarinie nie występują, ale w tłumaczeniu polskim należy je dodać.

Uwaga redakcji: do poprawnego odczytania tej lekcji musicie zainstalować czcionkę Elfica - do pobrania tutaj: [link widoczny dla zalogowanych] (v.1.2) lub [link widoczny dla zalogowanych]. Bez niej zamiast znaków pisma tengwar zobaczycie dziwne cyfry i litery w części 1.4. Tengwar.

--------------------------------------------------------------------------------

1.1. Tekst

Mae govannen!

Aragorn: Mae govannen!
Arwen: Mae govannen! Im Arwen.
Aragorn: Im Aragorn. Im adan. Ce elleth?
Arwen: Mae. Im elleth. Im sell Elrond.
Aragorn: E hír Imladris?
Arwen: Mae. E peredhel. Ce Rohir?
Aragorn: Law. Im Dúnadan.
Arwen: Cuio vae, Aragorn!
Aragorn: Cuio vae, Arwen!

Dzień dobry! ‘= dobre spotkanie’

Aragorn: Dzień dobry!
Arwen: Dzień dobry! Jestem Arwen.
Aragorn: Jestem Aragorn. Jestem człowiekiem. Jesteś elfką?
Arwen: Tak ‘= dobrze’. Jestem elfką. Jestem córką Elronda.
Aragorn: On (jest) panem Imladris?
Arwen: Tak ‘= dobrze’. On (jest) półelfem. Jesteś Rohańczykiem?
Aragorn: Nie. Jestem Dúnadan.
Arwen: Do widzenia, Aragornie!
Aragorn: Do widzenia, Arwen!

1.2 Gramatyka

1.2.1 Forma dopełniacza
Formę dopełniacza liczby pojedynczej często tworzymy dodając przed rzeczownik słowo en odpowiadające mniej-więcej angielskiemu ‘of’ (np. w the name of the girl = imię kogo? czego? dziewczyny). Jednak sindarskie en dodajemy tylko wtedy, kiedy rzeczownik przyjmujący formę dopełniacza jest rzeczownikiem pospolitym,

np. cabed en aras = skok jelenia.

Jeśli rzeczownik w formie dopełniacza jest znaną osobą albo jest wymieniany z imienia czy z nazwy, albo wręcz przeciwnie, jest to ‘jakaś osoba’, której specjalnie nie chcemy określać, nie używamy słowa en:

aran Gondor = król Gondoru (Gondor jest nazwą)
aras aran = jeleń króla (‘jakiegoś króla’, którego nie chcemy bliżej określić)

Czasami słowo en ulega skróceniu do e (zobacz lekcja 12).

W liczbie mnogiej forma dopełniacza tworzona jest przez dodanie przed rzeczownik in:

ion in erain = synowie królów

Zamiast en czasami (ale rzadko) bywa używane słowo i.

cabed i aras = skok jelenia

Istnieje też, także rzadko używana, stara forma nia dla liczby mnogiej:

ion nia erain = synowie królów

Jeśli drugi element takiej konstrukcji dopełniaczowej zaczyna się na spółgłoskę, zwykle występują wtedy zmiany dźwiękowe zwane mutacjami. Pomówimy o nich w lekcjach 3 i 12.

1.2.2 Zaimki osobowe
Przypuszczamy, że w sindarinie nie istnieje słowo odpowiadające czasownikowi ‘być’ w tym najbardziej podstawowym, jednoznacznym znaczeniu. Z drugiej strony, kiedy używamy innych czasowników, zaimki osobowe redukują się tylko do końcówek (zobacz lekcja 2). Na podstawie powyższych stwierdzeń dochodzimy do wniosku, że zaimki osobowe użyte w pełnym brzmieniu (nie jako końcówki) odpowiadają formom czasownika ‘być’.

Im Arwen. = Ja (jestem) Arwen, dosłownie ‘ja Arwen’
Ce aran. = Ty (jesteś) królem, dosłownie ‘ty król’.

Zakłada się, że innych zaimków osobowych używamy w ten sam sposób.

W sindarinie istnieją dwa zaimki osobowe drugiej osoby ‘ty’, ‘wy’ – jeden zwyczajny, drugi grzecznościowy - używany w stosunku do osób wyższych rangą oraz do nieznajomych.

Zestawienie zaimków osobowych:

osoba liczba pojedyncza liczba mnoga
1. im = ja mín = my
2. *le = ty *le = wy
(forma grzecznościowa) (forma grzecznościowa)
2. *ce = ty *ce = wy
(forma zwyczajna) (forma zwyczajna)
3. (r.m.) e, *so = on sy = oni (rodzaj męski)
3. (r.ż.) *e, *se = ona *si = one (rodzaj żeński)
3. (r.n.) *sa = ono, to *sai = one, te (rodzaj nijaki)

Formy liczby mnogiej określające rodzaj męski lub żeński używane są prawdopodobnie tylko do określania takich grup, gdzie wszyscy są tej samej płci: sy to ‘oni’ = sami mężczyźni, si to ‘one’ = same kobiety. W przypadku grup mieszanych i do określania rzeczy lepiej jest używać formy nijakiej sai.

W sindarinie najprawdopodobniej istnieje wiele różnych form zaimków osobowych – zaimki emfatyczne (‘z naciskiem’ = to ja, właśnie ja) i zaimki zwrotne (odpowiadające polskiemu ‘się’ lub ‘ja sam’). Jest bardzo prawdopodobne, że w przedstawionym przed chwilą zestawieniu zaplątało się wiele takich form. Mimo to, przedstawione zestawienie jest najodpowiedniejszym dla początkujących – nikt nie chciałby na początku nauki spotkać się z tabelką zawierającą 90% form niepotwierdzonych. Co więcej, przedstawione tu formy są uznawane przez większość ludzi posługujących się sindarinem.

1.2.3 Przedimek określony i nieokreślony
[Od tłumacza: Przedimki to słowa występujące przed rzeczownikami (lub frazami rzeczownikowymi) np. w wielu językach zachodnioeuropejskich (angielskie a, an, the, niemieckie ein, der, die, das w niezliczonych odmianach). Przedimki dzielimy na nieokreślone: a tree = ein Baum – ‘jakieś tam drzewo’ w odróżnieniu od the tree = der Baum – ‘to konkretne drzewo’, które widzę czy o którym mówię.]

Sindarin nie posiada przedimków nieokreślonych.

edhel = jakiś nieokreślony bliżej elf, odpowiednik angielskiego ‘an Elf”
aran = jakiś nieokreślony bliżej król, odpowiednik ‘a king’

Przedimek określony (angielskie the) to w sindarinie w liczbie pojedynczej i, w liczbie mnogiej in. Przedimki nie mają rodzajów, sindarin w ogóle nie odróżnia rodzajów męskiego, żeńskiego i nijakiego za wyjątkiem form zaimków.

i edhel = ten konkretny elf, którego mam na myśli, odpowiednik angielskiego ‘the Elf’
in ion = konkretni synowie, o których myślę / mówię, odpowiednik ‘the sons’

Przedimek jest bardzo ściśle związany z rzeczownikiem, tak ściśle, że często uwidacznia się to w pisowni:

iRath = ta konkretna droga, ‘the way’

Jeśli rzeczownik zaczyna się na spółgłoskę, to po dodaniu przedimka często występują zmiany dźwiękowe. Omówimy je w lekcjach 3 i 4.

1.3 Słowniczek

sindarin polski

adan człowiek
aran król
aras jeleń
cabed skok*
cuio vae! do widzenia! '= żyj dobrze'
edhel elf **
elleth elfka
hîr pan, władca
Imladris Rivendell
ion syn, synowie
law nie ***
mae dobrze, tak
mae govannen dzień dobry ‘= dobrze [że] spotkany’
methed koniec ****
peredhel półelf
rath droga, ścieżka
sell córka
sill córki (liczba mnoga)

* uwaga tłumacza: c czyta się jak k.
** uwaga tłumacza: dh czyta się jak angielskie th (dźwięczne) w słowie the.
*** uwaga tłumacza: w czyta się jak ł.
**** uwaga tłumacza: th czyta się jak angielskie th (bezdźwięczne) w słowie thin.

1.4 Tengwar

1.4.1 Uwagi ogólne
Aby zapisywać sindarin na sposób elfów należy opanować tengwar, elfie pismo. Dla początkujących największym problemem będzie fakt, że pojedynczy znak zwany ‘tew’ nie odpowiada pojedynczemu dźwiękowi. Znaczenie znaku odszyfrowujemy w zależności od sposobu zapisu stosowanego np. w danym regionie geograficznym. W zapisie sindarinu ma zastosowanie system tengwaru inny niż system, którego użylibyśmy do zapisu quenii. Nawet sindarin można zapisać na dwa odrębne sposoby: system zwyczajny dla sindarinu oraz sposób używany w Beleriandzie.

Cechą stałą tengwaru są relacje pomiędzy poszczególnymi znakami, niezależnie od tego, jaki reprezentują dźwięk. W następnej sekcji rozpoczniemy omawiać sposób zapisu zwyczajny dla sindarinu, który to sposób będzie najczęściej używany w tym kursie.

1.4.2 Dwanaście znaków podstawowych
Podstawą systemu zapisu w tengwarze są dwa znaki składające się tylko z ‘kreski’ (‘telco’) i z ‘łuku’ (‘luva’): 1 i a. Dodając linię zamykającą łuk otrzymujemy następne dwa znaki: q i z.

Znamy więc już 4 znaki:

‘tinco’ 1 – w sposobie zapisu zwyczajnym dla sindarinu dźwięk t

‘parma’ q – dźwięk p

‘calma’ a – ten symbol i znaki pochodzące od niego nie są używane do zwyczajnego zapisu sindarinu, stosowane są głównie do zapisu quenji.

‘quesse’ z – dźwięk k (zapisywany c)

Po dodaniu kolejnych ‘łuków’ otrzymujemy dalsze znaki:

‘ando’ 2 – dźwięk d

‘umbar’ w – dźwięk b

‘ungwe’ x – dźwięk g

Zauważcie, że dodatkowy ‘łuk’ oznacza głoskę dźwięczną.
Możemy także wyciągnąć ‘kreskę’ do góry i otrzymamy:

‘thule’ 3 – dźwięk th jak w angielskim thank you

‘formen’ e – dźwięk f

‘hwesta’ c – dźwięk ch [czytany normalnie ch]

Po dodaniu dźwięczności do tych znaków (dodatkowy ‘łuk’) otrzymamy:

‘anto’ 4 – dźwięk dh jak w angielskim the

‘ampa’ r – dźwięk v [czytany w]

‘unque’ v – dźwięk gh [zbliżony do dźwięcznego h słyszanego jeszcze gdzieniegdzie w Polsce]

Zestawienie znaków podstawowych:

1 q z
t p c (k)
2 w x
d b g
3 e c
th f ch
4 r v
dh v (w) gh

Znak ‘unque’ v nie jest normalnie używany w sindarinie, stosuje się go do zapisu innych języków (np. Czarna Mowa). Jeśli w sindarinie występuje zbitka spółgłosek gh zapisuje się je dwoma oddzielnymi znakami x9 i inaczej się je wymawia (gh).

Jezeli mimo zainstalowania czcionki nie widzicie pisma to wejdźcie [link widoczny dla zalogowanych]
Jutro następna lekcja

Angel

Lekcja 2 :: Odmiana czasowników 'typu A'

2.1. Tekst

2.2. Gramatyka

2.2.1. Podstawowe informacje o czasownikach w sindarinie

2.2.2. Końcówki zaimków dla czasowników 'typu A'

2.2.3. Bezokolicznik

2.2.4. Tryb rozkazujący

2.2.5. Formy gerundialne

2.2.6. Użycie spójnika 'i'

2.3. Słowniczek

2.4. Tengwar

2.4.1. Więcej o spółgłoskach

2.4.2. Samogłoski

2.4.3. Przykłady

Uwaga tłumacza: cudzysłów i znak '= ...' oznaczają bardziej dosłowne znaczenie zwrotów i wyrażeń, słowa w nawiasie (...) nie są potrzebne w oryginale i w sindarinie nie występują, ale w tłumaczeniu polskim należy je dodać.

Uwaga redakcji: do poprawnego odczytania tej lekcji musicie zainstalować czcionkę Elfica - do pobrania tutaj: Elfica TTF (v.1.2) lub tutaj. Bez niej zamiast znaków pisma tengwar zobaczycie dziwne cyfry i litery w części 2.4. Tengwar.
(od Angel: adresy czcionek w poprzednich lekcjach)

--------------------------------------------------------------------------------

2.1. Tekst

Aduial mi Imladris

Glorfindel: Man anglenna?
Aragorn: Im Aragorn.
Glorfindel: Mae govannen, Aragorn, ce mellon.
Aragorn: Man sad Arwen?
Glorfindel: Ennas mi amrûn. Dortha min adab.
Aragorn revia nan adab. Arwen nan annon.
Arwen: Mae govannen, Aragorn, minno.
Arven ah Aragorn anglennar i edrain en-falch Imladris.
Arwen: Anor revia na aeglir. Thinna. Lastach in edhil linno?

Wieczór w Rivendell

Glorfindel: Kto idzie?
Aragorn: Ja, Aragorn. [‘= jestem Aragorn’]
Glorfindel: Witaj, Aragornie, jesteś przyjacielem. [‘= ty przyjaciel’]
Aragorn: Gdzie jest Arwen?
Glorfindel: Tam na wchodzie. Mieszka w tym domu.
Aragorn idzie do (tego) domu. Arwen (jest) przy bramie.
Arwen: Witaj, Aragornie, wejdź.
Arven i Aragorn idą do brzegu (‘= granicy’) doliny Rivendell.
Arwen: Słońce idzie ku szczytom gór. Zmierzcha. Słyszysz śpiewanie elfów?

2.2 Gramatyka

2.2.1 Podstawowe informacje o czasownikach w sindarinie
W sindarinie, najogólniej mówiąc, występują dwa rodzaje czasowników:

1. Rodzaj pierwszy, obejmujący liczniejszą grupę czasowników 'słowotwórczych' tzn. utworzonych od staroelfickiego rdzenia przez dodanie końcówki słowotwórczej (-na, -ia, -da, -tha, -ta). We wszystkich podanych końcówkach ostatnią głoską / literą jest a, więc ten rodzaj czasowników określa się nazwą ‘czasowniki typu A’. Forma podstawowa takich czasowników, tzn. forma, do której dodajemy końcówki, wygląda np. tak: lacha- (zapalić się, płonąć)

2. Druga, mniej liczna grupa obejmuje czasowniki 'pierwotne' zwane także 'prymitywnymi' lub 'mocnymi'. Wywodzą się one bezpośrednio z rdzeni staroelfickich bez dodawania końcówek. Ponieważ czasowniki z tej grupy tworzą czas teraźniejszy przez dodanie łączącego –i-, a także i występuje w ich formie bezokolicznika, określane są nazwą 'czasowniki typu I'. Forma podstawowa takich czasowników to np. ped- (mówić). Czasownikami z tej grupy zajmiemy się szczegółowo w lekcji 5.

2.2.2 Końcówki zaimków dla czasowników 'typu A'
Aby określić wykonawcę czynności do czasownika sindarskiego dodajemy końcówkę osobową, [nie stawiamy wtedy pełnej formy osoby przed czasownikiem].

Zestawienie końcówek zaimków osobowych:

osoba liczba pojedyncza liczba mnoga
1. -n = ja -m = my
2. *-l = ty *-l = wy
(forma grzecznościowa) (forma grzecznościowa)
2. *-ch = ty (forma zwyczajna) *-ch = wy (forma zwyczajna)
3. - (nie ma końcówki) = on, ona, ono -r = oni, one

Zauważcie, że trzecia osoba liczby pojedynczej (on, ona, ono) nie ma żadnej końcówki – forma trzeciej osoby liczby pojedynczej będzie dla czasowników 'typu A' identyczna z formą podstawową. Dla pierwszej osoby liczby pojedynczej (ja) końcówka –an którą otrzymalibyśmy po dodaniu –n do formy podstawowej będzie zwykle zmieniać się w –on.

Formy grzecznościowe drugiej osoby prawdopodobnie używane są gdy mówimy do kogoś ważnego lub gdy chcemy być szczególnie grzeczni. Niestety, nie występują one w żadnym z opublikowanych materiałów Tolkiena. Ponieważ są to formy hipotetyczne, nie będę ich zamieszczać w przykładach odmiany czasowników.

Od formy podstawowej lacha- (płonąć) mamy:

lachon (ja płonę [gniewem?]), lachach (ty płoniesz), lacha (on/ona/ono płonie)
lacham (my płoniemy), lachach (wy płoniecie), lachar (oni/one płoną)

Jeśli podmiot zdania jest wyrażony osobnym słowem, wtedy używamy formy podstawowej czasownika bez końcówek. Forma podstawowa może występować w liczbie pojedynczej lub w mnogiej [w pojedynczej wtedy, kiedy podmiot jest także w liczbie pojedynczej, w mnogiej wtedy, kiedy podmiot jest w l. mnogiej]. Forma podstawowa jest identyczna z formą trzeciej osoby [w liczbie pojedynczej lub mnogiej]. Nie powoduje to zwykle pomyłek w 1. i 2. osobie, myląca może być osoba 3. w porównaniu z formą podstawową:

Arwen linna = Arwen śpiewa [bez końcówek, 3 osoba l. poj.]
Im linna = ja śpiewam [bez końcówek, podmiot wyrażony oddzielnym słowem]
Linnon = ja śpiewam [końcówka osobowa dodana do czasownika].

Zdania typu Im linnon (ja-śpiewam-ja) prawdopodobnie nie są w sindarinie poprawne.

W trzeciej osobie liczby mnogiej jest podobnie, forma ta jest identyczna z liczbą mnogą formy podstawowej:

Edhil linnar = elfy śpiewają
Mín linnar = my śpiewamy

2.2.3 Bezokolicznik
Bezokolicznik tworzymy zamieniając ostatnie –a w formie podstawowej na –o.

lacha- => lacho (płonąć)
linna- => linno (śpiewać)
anna- =>anno (dać)

Możemy utworzyć zdanie z formą bezokolicznika, odpowiadające angielskiemu I hear Arwen sing. [Zdanie nieco dziwne dla polskiej gramatyki, łacińskie ACI (Accusativus Cum Infinitivo), coś jak słyszę, że Arwen śpiewać.]

laston Arwen linno = słyszę jak Arwen śpiewa = I hear Arwen sing

Zauważcie, że w sindarinie forma podstawowa nie jest formą bezokolicznika. W słownikach podawane są zwykle formy podstawowe (przy omawianiu czasowników ‘typu I’ zobaczycie dlaczego) z tłumaczeniem w formie bezokolicznika, np:

linna- (to sing/śpiewać)

Należy jednak pamiętać, że forma linna- nie pojawia się w sindarskich tekstach a już na pewno nie wyraża bezokolicznika.

2.2.4 Tryb rozkazujący
Tryb rozkazujący tworzymy podobnie jak bezokolicznik - zamieniając ostatnie –a w formie podstawowej na –o. Dla czasowników ‘typu A’ bezokolicznik i forma rozkazująca są identyczne. Rozróżnia się je na podstawie kontekstu. Nie ma różnicy pomiędzy trybem rozkazującym dla liczby pojedynczej i mnogiej.

lacho (płoń!/płońcie!)
linno (śpiewaj!/śpiewajcie!)
anno (daj!/dajcie!)
minno (wejdź!/wejdźcie!)

Rozkazy dla trzeciej osoby prawdopodobnie wyglądają tak samo:

Minno Aragorn! = Niech wejdzie Aragorn!

2.2.5 Formy gerundialne
[Formy gerundialne nazywane są także rzeczownikami odsłownymi lub rzeczownikami odczasownikowymi]. Tworzymy je przekształcając czasownik w rzeczownik : pływać – pływanie, mówić – mówienie. Formy gerundialne nazywają czynności.

Formy gerundialne od czasowników 'typu A' tworzymy dodając do formy podstawowej końcówkę –d. Odpowiada ona angielskiej końcówce –ing w zdaniach typu swimming is great – pływanie jest super.

lacha- (płonąć) => lachad (palenie się, płonięcie)
ertha- (jednoczyć) => erthad (jednoczenie)
linna- (śpiewać) => linnad (śpiewanie)

Wszyscy władający językiem angielskim powinni zwrócić uwagę, że nie wszystkie formy zakończone na –ing to formy gerundialne. Mamy jeszcze formy typu the singing Elf = śpiewający elf, gdzie ‘singing’ jest imiesłowem, nie rzeczownikiem odsłownym. Imiesłowy w sindarinie to zupełnie inna sprawa.

Formy gerundialne są często używane w sindarinie tam, gdzie język angielski używa bezokolicznika, Trudno powiedzieć, która z form jest bardziej poprawna:

laston linnad (słyszę śpiewanie)
czy laston Arwen linnad (słyszę śpiewanie Arwen)

Ta ostatnia forma może być alternatywą do wspomnianego przy omawianiu bezokoliczników laston Arwen linno (słyszę, jak Arwen śpiewa /dosłownie: śpiewać)

2.2.6 Użycie spójnika 'i'
W sindarinie występują dwa odrębne słowa spełniające funkcję spójnika i. Prawdopodobnie wywodzą się one z różnych staroelfickich form. Najprawdopodobniej starszym z nich jest a, przyjmujące formę ah jeśli następny wyraz zaczyna się na samogłoskę:

Aragorn a Legolas = Aragorn i Legolas
Elrond ah Aragorn = Elrond i Aragorn.

2.3 Słowniczek

sindarin polski
a i
adab dom, budynek
aeglir łańcuch górski
aduial wieczór
amrûn wschód (strona świata)
anglenna podejść
anna dać
annon brama, drzwi
anor słońce
dortha mieszkać, przebywać
edhil elfy (l. mnoga)
edrain granica
ennas tam
falch dolina, jar
lacha płonąć, palić się
lasta słyszeć, słuchać
linna śpiewać
man? kto? co?
man sad? gdzie? ‘=co (za) miejsce?’
mellon przyjaciel
mi w
min w (tym), odpowiednik ang. 'in the...'
minna wejść
na do, w stronę
nan do (tego), odpowiednik ang. 'to the...'
revia iść, zawędrować
thinna zmierzchać się

2.4 Tengwar

2.4.1 Więcej o spółgłoskach
Jeśli skrócimy ‘kreskę’, otrzymamy kolejne dwie grupy znaków. Niestety nie będą one zgadzały się tak logicznie z wymową jak do tej pory:

Znaki z krótką ‘kreską’ i pojedynczym ‘łukiem’ to:

‘ore’ 6 – w sposobie zapisu zwyczajnym dla sindarinu dźwięk r
‘vala’ y – dźwięk w (angielskie w, czytany ł)
‘wilya’ n – ten symbol nie jest używany do zapisu sindarinu.

Używając dwóch ‘łuków’ otrzymamy:

‘numen’ 5 – dźwięk n
‘malta’ t – dźwięk m
‘nwalme’ b – dźwięk ñ, połączone ng jak w angielskim ‘ring’. Tego znaku używamy tylko na początku lub na końcu wyrazu, jeśli zbitka spółgłosek ng występuje w środku, zapisujemy ją dwoma oddzielnymi znakami i wymawiamy normalnie.

Dodajemy kolejne znaki do naszej tabelki:

6 y n
r w (ł) - (nie występuje)
5 t b
n m ñ (ng)

2.4.2 Samogłoski
W zwyczajnym zapisie sindarinu, którym tutaj się zajmujemy, samogłoski oznaczane są poprzez tehtar – znaczki umieszczone nad spółgłoskami. W sindarinie czytamy ‘z góry na dół’ – najpierw tehta oznaczona na górze, później spółgłoska pod nią. (w quenii jest dokładnie odwrotnie). Tehtar wyglądają tak:

#- samogłoska a, $- samogłoska e,
%- samogłoska i, Y- samogłoska o, J- samogłoska u,

Czasami (np. w napisie na Pierścieniu) znaki oznaczające o i u są zamieniane. Zależy to od tego, który dźwięk jest popularniejszy w zapisywanym języku – tehta o jest łatwiejsza do napisania i dlatego w sindarinie oznacza o – dźwięk o występuje w sindarinie częściej niż u.

W sindarinie mamy jeszcze jedną samogłoskę: y [czytane jak zwykłe polskie y]. Tehta oznaczająca y to dwie kropki % %

Jeżeli chcemy zapisać sindariński dyftong [dwie samogłoski obok siebie wypowiadane jednym tchem] wtedy pierwszą samogłoskę zaznaczamy jako tehta, a drugą pełnym znakiem. Dyftongi w sindarinie to ai, ei, ui, ae, oe i au – każde inne dwie samogłoski stojące obok siebie czytamy oddzielnie.

Znaki używane w zapisie dyftongów to:

h – dźwięk i w dyftongach zakończonych na i, np. hE oznacza ai
l – dźwięk e w dyftongach zakończonych na e, np. lE oznacza ae
. – dźwięk u w dyftongu zakończonym na u, .E oznacza au

Czasami słowo kończy się na samogłoskę albo stoją obok siebie dwie samogłoski, które nie tworzą dyftongu. Wtedy nie stosujemy pełnych znaków samogłoskowych, lecz tzw. ‘nośnik’ który nie reprezentuje żadnego dźwięku – jest podstawką pod tehta danej samogłoski. Jeśli potrzebujemy zapisać długą samogłoskę [oznaczaną ‘daszkiem’ np û] używamy ‘długiego nośnika’ który także nie reprezentuje żadnego dźwięku, jest jedynie podstawką dla tehty (znaku samogłoskowego).

2.4.3 Przykłady

6E5# = aran (król)
1~Gy = tîw (znak)
6Ex#6Y5 = Aragorn
w6E2# 2~M6 = Barad-dûr
t6Y`B`C = Moria

Jeżeli nie widzicie liter elfickich to zajrzyjcie [link widoczny dla zalogowanych]

Lafiel · Gość

Bardzo super, że dałaś Sindarin na forum. Świetny język, który jest i prosty i łatwy, ale trzeba się go twardo uczyć, żeby coś zrozumieć.

<brawo>

Vics

świetnie!

Angel

Cieszę się, że wam się podoba ten kurs Wink

Lekcja 3 :: Mutacja słaba (lenicja)

3.1. Tekst

3.2. Gramatyka

3.2.1. Informacje ogólne

2.2.2. Reguły dotyczące mutacji

3.3. Słowniczek

3.4. Tengwar

3.4.1. Jeszcze więcej o spółgłoskach

3.4.2. Zapis głosek r i s

3.4.3. Przedimek określony

3.4.4. Interpunkcja

3.4.5. Przykłady

Uwaga tłumacza: cudzysłów i znak równości '= ...' oznaczają bardziej dosłowne znaczenie zwrotów i wyrażeń, słowa w nawiasie (...) nie są potrzebne w oryginale i w sindarinie nie występują, ale w tłumaczeniu polskim należy je dodać.

Uwaga redakcji: do poprawnego odczytania tej lekcji musicie zainstalować czcionkę Elfica - do pobrania tutaj: Elfica TTF (v.1.2) lub tutaj. Bez niej zamiast znaków pisma tengwar zobaczycie dziwne cyfry i litery w części 3.4. Tengwar.

--------------------------------------------------------------------------------

3.1. Tekst

Darthad Ithil

Arwen ah Elrond dharthar orthad en Ithil. Sa dîn mi Imladris.

Elrond: Man Aragorn?
Arwen: E Dúnadan.
Elrond: In edhil – sain edhil. In edain – sain edain.
Arwen: I ’ardh prestannen. Mathon chwest mi amrûn.
Elrond: Lasto beth nîn, Arwen: I venn fair.
Arwen: Sui i dawar.

Wyczekiwanie księżyca

Arwen i Elrond czekają (na) wzejście księżyca. Jest cisza w Rivendell.

Elrond: Kim jest Aragorn? [‘= kto Aragorn?’]
Arwen: On (jest) Dúnadanem.
Elrond: Elfy są elfami, ludzie są ludźmi. [‘= te elfy są elfy, ci ludzie są ludzie’]
Arwen: Świat się zmienia. Czuję wiatr na wschodzie [‘= w wschodzie, ang. in the east’].
Elrond: Słuchaj słowa mego, Arwen.
Ten mężczyzna (jest) śmiertelny. [‘= ten mężczyzna śmiertelnik’]
Arwen: Jak ten las.

3.2 Gramatyka

3.2.1 Informacje ogólne
W sindarinie bardzo ważna jest odpowiednia płynność dźwięków podczas wypowiadania słów. W tym języku zachodzi wiele zmian dźwiękowych zwanych mutacjami spółgłoskowymi – pierwsza spółgłoska w wyrazie często się zmienia, aby zwiększyć płynność mówienia. Zjawisko takie zachodzi szczególnie wtedy, kiedy sąsiadują ze sobą wyrazy związane znaczeniowo (np. przedimek i rzeczownik).

Zmiany spółgłosek stwarzają problem dla uczących się sindarinu. Słowniczki podają słowa w porządku alfabetycznym według pierwszej litery – gdy pierwsza litera ulegnie zmianie, uczeń nie odnajdzie szukanego słowa jeśli nie opanuje reguł rządzących mutacjami. Wygląda to tak:

Są dwa słowa: saew (trucizna) i haew (przyzwyczajenie). Jedna z reguł mutacji spółgłoskowych mówi, że s będące pierwszą literą wyrazu może zmienić się w h w pewnych okolicznościach, np. po przedimku liczby pojedynczej i. Gdybyśmy chcieli powiedzieć ‘ta trucizna’ = the poison, powiemy i haew (bo i saew podlega mutacji s=>h). Ale które haew, trucizna czy przyzwyczajenie? Wytrawny znawca sindarinu akurat na to się nie nabierze, bo wie, że w tych okolicznościach h zmienia się w ch ('to przyzwyczajenie' = i chaew). Są też takie przypadki, że i specjaliści rozróżniają znaczenie tylko z kontekstu.

Widzicie już, że tylko solidne zaznajomienie się z regułami mutacji może nam pomóc w odnajdywaniu znaczenia słówek w słownikach – bez tej wiedzy szukając słowa, które widzicie w tekście, po prostu nie wiecie, czego szukać.

Jest kilka typów mutacji spółgłoskowej: mutacja słaba, mutacja mocna, mieszana, "zwarta" i "płynna". Wszystkie te nazwy są terminami czysto technicznymi i omówimy je we właściwym czasie. Na razie zajmiemy się tylko najpopularniejszym rodzajem mutacji: słabą (ang. soft mutation, lenition).

Istnieje jeszcze inna metoda klasyfikowania mutacji: mamy mutacje fonologiczne (przesunięcia dźwiękowe spowodowane przez połączenie podczas mówienia dwóch słów) i mutacje gramatyczne (powodowane pełnioną przez dane słowo funkcją gramatyczną w zdaniu). Na razie nie będziemy się tym bliżej zajmować. Zaznaczam tylko dwie rzeczy:

1. jeśli jakieś słowo znajduje się w takim kontekście, że możliwa jest mutacja fonologiczna i mutacja gramatyczna, to stosujemy mutację fonologiczną,

2. mutacje nigdy nie nakładają się na siebie – nie ma takich przypadków, kiedy najpierw stosujemy mutację np. fonologiczną a potem gramatyczną na to samo słowo.

Przykłady za chwilę.

3.2.2 Reguły dotyczące mutacji
Mutacja słaba (lenicja) pojawia się w sindarinie bardzo często. W jej wyniku spółgłoski "mocne" stają się spółgłoskami "słabymi".

Komentarz Galadhorna: W tej mutacji w sindarinie głoski już zmutowane należą do grupy "lenis", czyli "słabej", w opozycji do "fortis", czyli "mocnej". Obecnie fonologia (przynajmniej angielska) często woli rozróżnienie głosek "lenis" od "fortis" niż głosek "dźwięcznych" od "bezdźwięcznych", jako że te dźwięczne, nie zawsze są takie i mogą się w różnych kontekstach w różnym stopniu ubezdźwięczniać - zaś głosek "fortis" żadne tego rodzaju zmiany nie dotykają. Mutację tę nazywa się też lenicją, czyli "osłabieniem" - stąd nazwa "mutacja słaba".

Dotyczy ona zmian pierwszych głosek wyrazów w następujących kontekstach:

1. w rzeczownikach po przedimku liczby pojedynczej i,

2. w przymiotnikach występujących po rzeczowniku, który jest opisywany [np. drzewo wysokie],

3. w przymiotnikach używanych w funkcji przysłówka (do określania czasownika) jeśli przymiotnik występuje po czasowniku

4. w słowach pełniących funkcję dopełnienia bliższego występujących w celowniku lub w bierniku

[Dopełnienie to część zdania określająca czasownik i odpowiadająca na pytania przypadków, np. w zdaniu ‘mama dała książkę Marysi’ są dwa dopełnienia: dała co? książkę, komu? Marysi. Dopełnienie bliższe daje się zamienić na podmiot podczas tworzenia strony biernej: ‘Książka została dana Marysi.’ => ‘książka’ jest dopełnieniem bliższym. Z ‘Marysią’ jest większy problem: w j. polskim nie może być podmiotem strony biernej, w angielskim jest to możliwe: ‘Mary was given a book.’ Pamiętajcie, że sindarin został stworzony przez człowieka, dla którego angielski był językiem ojczystym. Cóż, mogę tylko polecić naukę angielskiego...]

5. Czasownik, jeśli występuje zaraz po podmiocie zdania, często podlega mutacji słabej.

6. Drugie słowo w wyrazach złożonych [utworzonych z połączenia dwóch innych wyrazów, np. ang. Ringbearer] często podlega mutacji słabej.

Wyliczyłem tu wszystkie te reguły tylko po to, żebyście mieli pełny obraz. Teraz zajmiemy się tylko zasadą 4 i 5:

W zdaniu:

Aragorn bada na Imladris (Aragorn idzie do Rivendell)

czasownik występuje bezpośrednio po podmiocie i podlega mutacji: z formy podstawowej pada- otrzymujemy bada. Porównajcie z innym zdaniem: Aragorn aran Gondor pada na Imladris. (Aragorn król Gondoru idzie do Rivendell). Czasownik nie występuje tu bezpośrednio po podmiocie, wtrącone zostały słowa 'aran Gondor' i dlatego nie wystąpiły okoliczności powodujące mutację.

Komentarz Galadhorna: Thorsen nie ma racji, że w drugim przykładzie czasownik nie następuje bezpośrednio po podmiocie - podmiotem w tym przypadku jest całe Aragorn Aran Gondor (Aragorn król Gondoru). Lepszym przykładem byłoby Pada Aragorn na Imladris, z orzeczeniem, które znajduje się przed podmiotem. W tym wypadku nie ma lenicji.

W zdaniu:

Laston venn (słyszę mężczyznę)

mamy słowo benn (mężczyzna), które uległo mutacji słabej (lenicji) b => v gdyż jest dopełnieniem bliższym.

W zdaniu:

Annon chammad vellon (daję ubranie przyjacielowi)

mamy dwie mutacje: 1. hammad => chammad (ubranie) – dopełnienie bliższe (ubranie jest dawane...) i

2. mellon => vellon (przyjaciel) – również dopełnienie bliższe (a friend is given clothes)

Jak już mówiłem, żaden wyraz nie podlega mutacji dwukrotnie. Mamy np. słowo tawar (las), które w funkcji dopełnienia bliższego wygląda dawar (po mutacji). Gdybyśmy chcieli teraz powiedzieć np. ‘widzę ten las’ i dodać przedimek określony liczby pojedynczej, słowo dawar nie podlega dalszym mutacjom (nie zmieni się w dhawar, na przykład).

Zmiany spółgłosek zachodzące podczas mutacji słabej (lenicji):

p-, t-, c- (k-) zamieniają się w b-, d-, g-:

pân (deska) => i bain (ta deska)
tawar (las) => i dawar (ten las)
calad (światło) => i galad (to światło)

b-, d- zamieniają się w v-, dh-:

benn (mężczyzna) => i venn (ten mężczyzna)
daw (ciemność) => i dhaw (ta ciemność)

g- znika i zapisywane jest jako '-:

galadh (drzewo) => i 'aladh (to drzewo)
grond (maczuga) => i 'rond (ta maczuga)

h- , s- i m- zamieniają się w ch-, h- i v-:

hammad (ubranie) => i chammad (to ubranie)*
salph (zupa) => i halph (ta zupa)*
mellon (przyjaciel) => i vellon (ten przyjaciel)

*[przypominamy, że h to odpowiednik polskiego "ch", a ch to odpowiednik archaicznego polskiego "h" - głoska dźwięczna, wymawiana tak np. h na Podhalu]

hw- zamienia się w chw-:

hwest (wietrzyk) => i chwest (ten wietrzyk)

f-, th-, n-, r-, l- nie podlegają mutacji słabej.

fen (próg) => i fen (ten próg)

thond (korzeń) => i thond (ten korzeń)

nath (tkanina) => i nath (ta tkanina)

rem (sieć) => i rem (ta sieć)

lam (język) => i lam (ten język)

rh- i lh- zamieniają się najprawdopodobniej w thr- i thl-:

rhass (urwisko) => i thrass (to urwisko)
lhûg (wąż) => i thlûg (ten wąż)

Mutacja słaba występuje także po następujących partykułach i przedrostkach: ab, adel, am, ath-, athra-, be, dad, di, go-/gwa-, na, nu/no, trî/tre-, ú- i av-/avo. Powrócimy do nich później.

3.3 Słowniczek

sindarin - polski
benn - mężczyzna
calad - światło
daw - ciemność
dîn - cisza
dol - głowa
dartha- - czekać
edain - ludzie (rasa) [l. mnoga od adan]
fair - śmiertelnik
faireb - śmiertelny
fen - próg
galadh - drzewo
gardh - świat
glam - hałas (orkowy;-)
hammad - ubranie
hwest - wietrzyk
ithil - księżyc
lam - język
lhûg - wąż
matha- - czuć
nath - sieć
orthad - wzejście, wzniesienie się
pân - deska
peth - słowo
prestannen - zmieniony
rem - sieć
rhaw - mięso, ciało
salph - zupa *
sui - jak (= tak jak)
tawar - las
thond - korzeń

3.4 Tengwar

3.4.1 Jeszcze więcej o spółgłoskach
W tengwarze są także znaki nie składające się z kombinacji ‘kreski’ i ‘łuku’. Są to:
‘silme’ 8 –dźwięk s
‘silme nuquerna’ i – dźwięk s
‘lambe’ j – dźwięk l
‘rómen’ 7 – dźwięk r
‘hwesta sindarinwa’ o – dźwięk hw [bezdźwieczne ł jak w słowie ‘what’, szczególnie powiedzianym szeptem]
‘hyarmen’ 9 – dźwięk h.

Możemy już zbudować kompletną tabelkę:

Komentarz Galadhorna:litera w reprezentuje tu tzw. "u niezgłoskotwórcze", które brzmi podobnie do polskiego ł.

3.4.2 Zapis głosek r i s
Zauważyliście na pewno, że w tabelce mamy po dwa znaki na głoski r i s. Której powinniśmy używać? Najogólniej mówiąc, kończąc słowo wybieramy znak 'zamykający' czyli 6 lub i. Te same wersje znaków wybierzemy jeśli będziemy chcieli umieścić nad nimi tehtar – ich kształt jest po prostu bardziej użyteczny do stawiania nad nimi znaków tehtar.

3.4.3 Przedimek określony
Jeśli rzeczownik, który będzie za przedimkiem, zaczyna się od spółgłoski, znak dla i oznaczamy poprzez tehta nad pierwszą spółgłoską rzeczownika:

r%j?$5^ = i vellon (ten przyjaciel)

Jeśli rzeczownik, który będzie za przedimkiem, zaczyna się od samogłoski, symbol i oznaczamy poprzez tehta nad 'krótkim nośnikiem':

`B 7E5# = i aran (ten król)

3.4.4 Interpunkcja
Tengwar nie ma takiej samej interpunkcji jak, powiedzmy, język polski. Przerwy w mówieniu oznaczane są kropkami:

krótka przerwa (jak nasz przecinek) to jedna kropka =

a dłuższa przerwa (coś pomiędzy średnikiem a kropką) to dwukropek -

Inne znaki:

koniec akapitu lub wypowiedzi oznaczamy czterema kropkami ułożonymi w kwadrat

Mamy jeszcze znak zapytania:

i wykrzyknik:

3.4.5. Przykłady

Aragorn, Legolas, Galadriel, Gimli, Perhael, Eirien

Jeśli nie widzicie liter elfickich zajrzyjcie [link widoczny dla zalogowanych]

lidziekk

witam, wiem ze watek zalozony byl juz bardzo bardzo dawno ale pisze z zapytaniem czy jestes w stanie przetlumaczyc na elficki zdanie"miłość która przezwycięża wszystko" bede niezmiernie wdzięczna

HuHu

Ten język i kurs są fantastyczne. Dzięki że się pofatygowałeś i wkleiłeś.

pjhr

Szkoda, że tak mało tych lekcji jest.. Sad